Ząbkowice Śląskie to jedno z najstarszych miast Śląska, położone na przecięciu ważnych szlaków handlowych – jednak dzisiaj znane głównie z jednego niezwykłego zabytku: Krzywej Wieży, która jest drugą najbardziej pochyłą wieżą w Europie, zaraz po słynnej Wieży Pizy we Włoszech. Ta 34-metrowa gotycka dzwonnica pochyla się pod kątem aż 2,14 metra od pionu – i co najdziwniejsze, jej pochylenie nadal się zwiększa z każdym rokiem. Historia jej pochylenia sięga 24 sierpnia 1598 roku, kiedy to w ciągu jednej nocy wieża przechyliła się o 1,5 metra – zdarzenie, które skamieniało mieszkańców miasta i budzilo spekulacje na temat przyczyn przez kolejne wieki. Naukowcy dyskutują – czy to było spowodowane wstrząsami tektonicznymi w Bardzie w 1590 roku, rozmoknięciem gruntu i osiadaniem fundamentów, czy może – jak głosi legenda – budowniczny zbudował ją pochyloną celowo, podpisując się nawet na murze słowami „Ich heiß Johannes Gleiß, hab diesen Turm schieff gebaut mit Fleiß” („Jestem Johannes Gleiß, zbudowałem tę wieżę szewą z pielęgnacją”)?.
Historia – Od Średniowiecza do Najdynamiczniejszego Rozwoju XIX Wieku
1280 Rok – Początki Miasta i Franckensteinu
Historia Ząbkowic Śląskich nie ma dokładnie ustalonej daty powstania, jednak z przekazów pośrednich wynika, że miasto powstało około 1280 roku.
Najstarszy dokument, w którym miasto jest wymieniane jako „civitas Frankenstein” (czyli „Miasto Frankenszteina”), nosi datę 10 stycznia 1287 roku.
Nazwa „Frankenstein” pochodził od rycerza Theodora von Frankenstein, który był możnym właścicielem ziem w tym regionie.
XIII–XIV Wiek – Umocnienia i Rozwój
Pierwsze obwarowania, jakie otrzymało miasto, były typu drewniano-ziemnego – proste palisady ochronne.
Te pierwsze umocnienia istniały aż do lat 30. XIV wieku, kiedy to zastąpiono je murem kamiennym – bardziej zaawansowanym systemem obronnym.
Naturalne ufortyfikowanie:
Miasto posiadało świetne usytuowanie obronne – znajdowało się bowiem na obszarze o stromych zboczach, otoczonych mokradłami i rozlewiskami rzek Budzówki i Węży.
Jednak od strony północnej, gdzie miasto graniczyło z Wrocławiem, miasto nie miało naturalnej ochrony – tam trzeba było polegać na mnie budowanymi umocnieniach.
XIV–XV Wiek – Przebudowy i Renesans
W XV wieku Ząbkowice przeszło transformację w stylu renesansu.
Károly I Podiebrad (książę ząbkowicki w XVI wieku) wybudował renesansowy zamek – pierwszy na Śląsku renesansową obronną budowlę o regularnym, prostokątnym planie.
To świadczy o bogactwie i powadze miasta.
1598 Rok – Kryzysa: Wielki Pożar i Pochylenie Wieży
24 sierpnia 1598 roku miało miejsce jedno z największych nieszczęść w historii miasta – wieża przechyliła się o 1,5 metra.
Co się stało?
Nie wiadomo dokładnie – istnieje kilka teorii:
Wstrząsy Tektoniczne: Mogły one być spowodowane wstrząsami tektonicznymi, które odnotowano 15 września 1590 roku w pobliskim Bardzie. Te wstrząsy mogły osłabić stabilność budowli
Rozmoknięcie Gruntu: Przyczyną mogło być rozmoknięcie gruntu, które spowodowało osiadanie fundamentu – szczególnie jeśli pod fundamentem znajdowała się słaba warstwa gliny
Nadmierna Waga: Nadmierny ciężar jednej ze stron budowli – może dodatkowe obciążenie na północno-wschodniej stronie
Legenda o Намерeniowym Pochyleniu: Według niektórych legendy, wieża mogła być zbudowana pochylona celowo – jako fantazja architekta. W XIX wieku, gdy wieża uległa częściowemu zniszczeniu w pożarze, odkryto napis wewnątrz: „Ich heiß Johannes Gleiß, hab diesen Turm schieff gebaut mit Fleiß” – co łaciński tłumaczy się jako „Jestem Johannes Gleiß, zbudowałem tę wieżę szewą z pielęgnacją”
1858 Rok – Wielki Pożar Miasta i Zniszczenie Wieży
1858 roku cały Ząbkowice nawiedziła wielka katastrofa pożarowa.
Wieża uległa znacznemu zniszczeniu, szczególnie w części szczytowej.
Władze pruskie nawet zamierzały ją rozebrać – uznając, że jest niebezpieczna i nieprzydatna.
Jednak na szczęście zdecydowano się ją remontować.
Po odbudowie:
Wysokość wieży: Wyniosła 34 metry
Zwieńczenie: Otrzymała zwieńczenie w kształcie „jaskółczych ogonów” (charakterystyczne dla renesansu)
Dodatkowa Wieżyczka: Od strony południowej dobudowano małą wieżyczkę ze spiralną klatką schodową – co ułatwiło wejście na górę
XX i XXI Wiek – Dynamiczny Rozwój i Współczesne Wyzwania
W II połowie XIX wieku i na początku XX wieku nastąpił najdynamiczniejszy w historii rozwój Ząbkowic.
W śródmieściu zbudowano wiele nowych kamienic, zastępując strawionych ogniem domostwy
Powstały nowe szpitale i szkoły, np. szkoła podstawowa nr 1 i gimnazjum nr 2
Miasto modernizowało się, przyjmując cechy nowoczesnego europejskiego miasteczka
2018 Rok – Zamknięcie na Remont
W 2018 roku Krzywa Wieża została zamknięta dla turystów ze względu na stan konstrukcji.
Przyczyna zamknięcia:
Osiadanie przybudówki – małej wieżyczki ze schodami, przylegającej do wieży
Spękania i rysy – pojawiły się na ścianach zabytku, widoczne od kilku lat
Zmienne warunki gruntowo-wodne – oraz różne poziomy posadowienia wieży i przybudówki
Po trzech miesiącach remontu wieża została ponownie udostępniona dla zwiedzających.
Krzywa Wieża – Architektura i Charakterystyka
Wymiary i Pochylenie
Wysokość: 34 metry – najwyższa krzywa wieża w Polsce
Odchylenie od Pionu: 2,14 metra (obecnie)
Historyczne Odchylenie: W 1977 roku wynosiło 1,98 metra – co oznacza, że pochylenie rośnie!
Liczba Schodów: 139 stopni prowadzi na szczyt
Porównanie z Wieżą Pizy
Wieża w Ząbkowicach jest często porównywana z Wieżą Pizy we Włoszech:
Piza: Wysokość 56 metrów, odchylenie około 3,97 metra – Piza jest wyższa i bardziej pochyła
Ząbkowice: Wysokość 34 metry, odchylenie 2,14 metra – jest drugą najpochylejszą wieżą w Europie po Pizie
Funkcja Wieży
Pierwotnnie: Dzwonnica kościoła parafialnego pw. św. Anny
Współcześnie: Punkt widokowy i główna atrakcja turystyczna miasta
Widoki ze Szczytu
Ze szczytu Krzywej Wieży można podziwiać panoramę Ząbkowic Śląskich i okolic – i to ze specjalnego kąta, ponieważ wieża jest pochyła, perspektywa widoków jest bardzo unikalna.
Historia Powstania Wieży – XIV Wiek
XIV Wiek – Budowa Dzwinonicy
W XIV wieku, kiedy miasto powiększyło się po przesunięciu murów miejskich, postanowiono przebudować dawną basztę obronną na dzwonnicę kościoła parafialnego pw. św. Anny.
1413 Rok – Zakończenie Budowy
Prawdopodobnie w 1413 roku zakończyła się budowa dzwinonicy.
To była gotycka budowla, solidnie zbudowana z grubymi murami, które świadczyły o jej poprzedniej funkcji obronnej.
Zagadki i Legendy – Dlaczego Wieża Jest Krzywa?
Teoria 1: Wstrząsy Tektoniczne
Wstrząsy 15 września 1590 roku mogły spowodować osłabienie fundamentów i przechylenie się wieży 8 lat później.
Bardo, pobliska miejscowość, znana jest z aktywności tektonicznej w średniowieczu i czasach nowożytnych.
Teoria 2: Osiadanie Fundamentu
Rozmoknięcie gruntu mogło spowodować nierówne osiadanie fundamentu – jedna strona opadła bardziej niż druga.
To jest najbardziej naukowo uzasadniona teoria.
Teoria 3: Legenda o Intencyjnym Pochyleniu
Według legendy, budowniczny Johannes Gleiß celowo zbudował ją pochyloną, podpisując się słowami wewnątrz ścian:
„Ich heiß Johannes Gleiß, hab diesen Turm schieff gebaut mit Fleiß”
Tłumaczenie: „Jestem Johannes Gleiß, zbudowałem tę wieżę szewą z pielęgnacją/z zamiarem”
Ta legenda sugeruje, że to mogła być artystyczna lub humorystyczna intencja architekta.
Fakt: Pochylenie Nadal Się Zwiększa
Współczesne pomiary geodezyjne potwierdzają, że pochylenie rośnie z roku na rok.
W 1977 roku było 1,98 metra, a teraz już 2,14 metra – wzrost o 0,16 metra w ciągu około 40 lat.
Jeśli ten trend się utrzyma, w ciągu 200 lat pochylenie może zbliżyć się do 3 metrów.
